Een digitale euro voor de retailbetalingen van morgen

Inleiding door Fabio Panetta, directielid van de ECB, voor de Commissie economische en monetaire zaken van het Europees Parlement

Brussel, 18 november 2021

Mevrouw de voorzitter, geachte leden van de Commissie economische en monetaire zaken,

Dank u voor uw uitnodiging om verslag te komen doen van de onderzoeksfase van het project rond de digitale euro, waar we in oktober mee zijn gestart. Het is goed dat ik althans sommigen onder u eindelijk weer persoonlijk kan ontmoeten. We zijn ruim een jaar geleden met elkaar in gesprek gegaan, bij de publicatie van het rapport van het Eurosysteem over een digitale euro.^[1] Ik ben blij dat deze gesprekken worden voortgezet, en ik ben vast van plan regelmatig met u van gedachten te wisselen in hoorzittingen tijdens de onderzoeksfase van dit project.^[2]

Vandaag ga ik vooral in op de vraag waarom we een digitale euro zouden moeten uitgeven. Daarna zal ik schetsen hoe we er in de onderzoeksfase voor gaan zorgen dat we een digitaal betaalmiddel ontwikkelen dat aantrekkelijk is voor de consument.

Een blijvende rol voor centralebankgeld in het digitale tijdperk

Toen we in juli^[3] besloten met de onderzoeksfase van het digitale-europroject van start te gaan, wisten we ons gesteund door het Europees Parlement en andere EU-instellingen, die allemaal het belang van dit project inzagen.^[4]

Ik breng nog eens in herinnering waarom dit project noodzakelijk is.^[5]

Sommige mensen zullen een digitale euro misschien overbodig vinden, want hebben Europeanen al geen toegang tot een breed palet aan private digitale betaalmiddelen? Denk daarbij aan bankdeposito's, creditcards en mobiele apps.

Maar ook al gebruikt het publiek privaat en centralebankgeld door elkaar, we mogen niet vergeten hoe het komt dat dit mogelijk is. We zijn geneigd bepaalde dingen voor vanzelfsprekend aan te nemen, en dat zijn vaak de dingen waarvan het ontbreken de grootste problemen zou veroorzaken.

Centralebankgeld is per definitie de veiligste vorm van geld, omdat het gewaarborgd wordt door een krachtige en geloofwaardige autoriteit: de staat.

Private betaalmiddelen zijn verplichtingen van de private partij die ze uitgeeft. Ze berusten op de soliditeit van de emittent, en uiteindelijk op de belofte dat ze ingewisseld kunnen worden voor centralebankgeld. Die belofte kan echter onvervuld blijven, bijvoorbeeld als de emittent zijn liquiditeits- en solvabiliteitspositie niet goed beheert.

In de praktijk zijn veel mensen zich niet bewust van deze verschillen. Economen noemen dit ‘rationele onwetendheid’. Voor het bewaren en uitgeven van ons geld gebruiken we private partijen. Daar staan we niet bij stil, omdat we altijd zonder problemen naar een geldautomaat kunnen gaan om geld van onze rekening te halen. Dat biedt ons een tastbaar bewijs dat ons geld op de bank veilig is. Het geeft de geruststelling dat we altijd contanten kunnen opnemen als we dat willen en ermee kunnen betalen als we geen private betaalmiddelen kunnen gebruiken. Er ontstaat meestal pas een run op privaat geld wanneer men er niet langer op vertrouwt dat het voor centralebankgeld kan worden omgewisseld.

Dat private betaalmiddelen één op één in centralebankgeld kunnen worden omgewisseld, verankert het vertrouwen in dat private geld en ondersteunt het grootschalige gebruik ervan.^[6] Dat wil overigens niet zeggen dat andere waarborgen, zoals de regulering van en het toezicht op de banken, depositogaranties en de monitorfunctie van de kapitaalmarkten niet ook belangrijk en effectief zijn. Maar voor goed functionerend betalingsverkeer en voor de financiële stabiliteit is ook omwisselbaarheid een noodzakelijk ankerpunt. Het is bovendien een voorwaarde voor de doorwerking van het monetair beleid en daarmee voor de bescherming van de waarde van het geld en het vertrouwen in de munt.

We hebben vandaag de dag gemakkelijk toegang tot centralebankgeld, in de vorm van contanten. Maar het is bekend dat elektronisch betalen en online winkelen steeds vaker voorkomen.^[7] In een almaar digitaler wordende economie kan contant geld naar de marge worden gedrongen omdat het niet langer in de betalingsbehoeften van het publiek voorziet. En er zou voor de burger ook weinig reden zijn om contant geld aan te houden als je er nergens mee kon betalen.

Voor alle duidelijkheid: de ECB blijft ervoor zorgen dat burgers toegang hebben tot contant geld. Maar we moeten er óók voor zorgen dat centralebankgeld volledig bruikbaar blijft en een effectief anker kan vormen in tijden van veranderende betalingsgewoonten. Daarmee komen we bij ons werk aan een digitale euro: daarmee kunnen mensen ook in het digitale tijdperk gebruik blijven maken van centralebankgeld.

Dat er steeds minder contanten worden gebruikt is niet de enige factor die het betalingsverkeer de komende jaren kan veranderen.

Niet-Europese aanbieders verwerken nu al ongeveer 70% van de Europese kaartbetalingstransacties^[8] en als dat aandeel blijft groeien, werpt dat serieuze vragen op over de Europese autonomie op het gebied van betalingen, met mogelijke implicaties voor de gebruikers. Laat ik een voorbeeld geven: momenteel kunnen veel Europeanen met hun debetkaart, zoals de Duitse EC-Karte of de Italiaanse Bancomat, in het buitenland betalen, dankzij een overeenkomst tussen hun banken en internationale creditcardbedrijven. Maar omdat dit grensoverschrijdende gebruik afhangt van de aanhoudende bereidheid van internationale kaartaanbieders om zulke diensten aan te bieden, zou het voor sommige debetkaarten in de toekomst kunnen worden ingeperkt.^[9]

Wat meer is, hoewel digitale activa, zoals crypto's en stablecoins, tot nu toe op beperkte schaal aangehouden en in het betalingsverkeer gebruikt worden, neemt het gebruik snel toe: de marktkapitalisatie van stablecoins is sinds begin 2020 gestegen van USD 5 miljard naar USD 120 miljard.^[10] Tegelijkertijd beginnen de grote technologiebedrijven zich op financiële dienstverlening toe te leggen. Als deze twee ontwikkelingen samenkomen, kan dat de werking van de mondiale financiële markten veranderen en kunnen traditionele betalingsdiensten worden verdrongen.^[11]

Al deze ontwikkelingen geven aanleiding om de regelgeving en het toezicht opnieuw vorm te geven, maar daarmee zijn we er misschien nog niet.^[12] Een digitale euro kan het risico verkleinen dat de werking van – en de concurrentie binnen – het Europese betalingsverkeer worden veranderd door de dominantie van digitale betaalmiddelen in handen van buitenlandse entiteiten en grote technologiebedrijven met schaal- en informatievoordelen. Als we een gelijk speelveld in het betalingsverkeer en monetaire soevereiniteit willen beschermen, moeten we vandaag maatregelen nemen.

Het ontwerpen van digitaal centralebankgeld voor de retailmarkt

Personen kunnen momenteel alleen beschikken over centralebankgeld in zijn fysieke vorm, maar dat is niet de enige vorm die er bestaat.

Banken hebben al lange tijd toegang tot digitaal centralebankgeld via de zogenoemde TARGET-diensten^[13], en het Eurosysteem werkt momenteel aan een nieuw, geconsolideerd TARGET-platform dat meer en modernere diensten aanbiedt.^[14] In juli 2021 heeft de Raad van Bestuur van de ECB besloten een nieuwe werkgroep van het Eurosysteem in te stellen om eventuele technologische verbeteringen in de wholesale-infrastructuur te onderzoeken.^[15]

Ter vergelijking, bij het project voor een digitale euro willen we zeker stellen dat iedereen digitaal centralebankgeld voor zijn dagelijkse transacties kan gebruiken. Een ander voordeel voor gebruikers zijn de strenge privacynormen. De digitalisering van het betalingsverkeer betekent dat bij elke transactie een grote hoeveelheid persoonsgegevens komt kijken, die door private bedrijven vaak voor allerlei doeleinden worden gebruikt. Door middel van regelgeving wordt geprobeerd misbruik van deze gegevens te voorkomen, maar het is vaak moeilijk om gelijke tred te houden met de technologische innovaties. De ECB heeft echter, en dat is cruciaal, geen commercieel belang bij het te gelde maken van gebruikersgegevens. Een digitale euro zou daarom het welzijn van de burgers vergroten doordat het hun toegang tot een vorm van digitaal geld biedt die hun privacy beschermt.^[16]

Een digitale euro kan bedrijven bovendien nieuwe kansen bieden en technologische vooruitgang en innovatie in de private sector aanjagen. Financiële intermediairs zouden met een digitale euro een gelijk speelveld krijgen en concurrerender worden. Ze zouden niet alleen digitaal centralebankgeld kunnen distribueren, maar op basis daarvan ook nieuwe diensten ontwikkelen.

De komende twee jaar onderzoeken we de belangrijkste aspecten in verband met het ontwerp en de distributie van een digitale euro.^[17] We moeten het juiste evenwicht vinden tussen verschillende prioriteiten.

De digitale euro moet bijvoorbeeld een efficiënt betaalmiddel zijn, maar mag niet ten koste gaan van de financiële stabiliteit. We zullen ervoor zorgen dat de financiële sector zich op ordelijke wijze kan aanpassen. Om een overmatige en abrupte verschuiving van commercieel geld naar centralebankgeld te voorkomen, moeten we een evenwicht vinden tussen het stimuleren van de aantrekkingskracht van de digitale euro als ruilmiddel en het beperken van het gebruik ervan als beleggingsvorm.

De verschillende ontwerpopties en -beslissingen zijn allemaal van invloed op elkaar. Het is dus zaak de juiste keuzes te maken. Om te komen tot een coherent product, hebben we een duidelijke tijdslijn opgesteld die rekening houdt met deze onderlinge verbanden. De taskforce van het Eurosysteem over digitaal centralebankgeld^[18], waarvan ik voorzitter ben, bestudeert mogelijke toepassingen en ontwerpopties. Na deze fase gaan we technologische oplossingen onderzoeken. We verwachten begin 2023 op een beperkt aantal ontwerpkeuzes uit te komen en in de daaropvolgende maanden een prototype te ontwikkelen.

Ik moet benadrukken dat de digitale euro niet vanaf dag één aan ieders wensen zal kunnen voldoen. We moeten een digitale euro ontwerpen die onmiddellijk waardevol is voor gebruikers, maar die we toch binnen een redelijke termijn kunnen ontwikkelen.

Dat brengt me bij mijn laatste punt: te weten komen wat potentiële gebruikers van een digitale euro verwachten.

De digitale euro aantrekkelijk maken voor consumenten

Zoals reeds vermeld, zouden alle potentiële gebruikers de digitale euro voor hun dagelijkse transacties kunnen gebruiken. Maar veruit de meeste transacties zullen wellicht dagelijkse aankopen van consumenten bij ‘interactiepunten’ zijn (met andere woorden fysieke winkels, van persoon tot persoon en online).

Consumenten zullen een digitale euro alleen gebruiken als ze er overal mee kunnen betalen en winkels zullen zeker willen zijn dat voldoende consumenten er gebruik van willen maken. In de praktijk hebben we het vaak over het risico voor de financiële stabiliteit dat zou ontstaan als een digitale euro te veel succes zou hebben^[19]. We moeten echter ook het tegenovergestelde risico aanpakken, namelijk dat een digitale euro onvoldoende aanslaat. Om succesvol te zijn moet een digitale euro aantrekkelijk zijn voor gebruikers: een goedkoop en efficiënt betaalmiddel dat overal beschikbaar is.

Om te weten te komen wat gebruikers wensen, gaan we tijdens de onderzoeksfase uitgebreid in gesprek met het publiek, winkeliers en andere belanghebbenden.^[20]

Focusgroepen in alle landen van het eurogebied zullen ons helpen een duidelijker beeld te krijgen van de voorkeuren van het publiek en van kleine winkeliers, ook van mensen die momenteel geen toegang hebben tot het internet of bankdiensten.^[21]

Omdat we de digitale euro volledig willen laten aansluiten bij bestaande betalingsdiensten, hebben we ook 30 ervaren professionals aangesteld die vanuit sectorperspectief expertise ter beschikking stellen.^[22] Consumenten, winkeliers, kleine en middelgrote ondernemingen en marktvertegenwoordigers krijgen ook de kans om hun opvattingen kenbaar te maken via de Euro Retail Payments Board. Voorts zullen we via technische workshops met experts de technologische mogelijkheden voor het ontwerp van een digitale euro verkennen.^[23]

Daarnaast hangt het welslagen van een digitale euro sterk af van de nauwe onderlinge afstemming tussen Europese autoriteiten en instellingen. Daarom onderhouden we intensief contact met het Europees Parlement, de Europese Commissie en de Eurogroep over belangrijke ontwerpvraagstukken en over de aspecten van een digitale euro die relevant zijn voor het EU-beleid in bredere zin.

Onze discussie van vandaag past in dat streven. Als vertegenwoordigers van de Europese burgers hebt u een belangrijke rol te spelen bij het ontwerpen van een digitale euro waar de burger in het retailbetalingsverkeer van morgen ook echt iets aan heeft.

We zijn vast van plan regelmatig uitwisselingen zoals deze te houden, zodat uw standpunten in de technische discussies van het Eurosysteem worden meegenomen voordat de Raad van Bestuur van de ECB eventueel groen licht geeft, en zodat we u op de hoogte kunnen houden van mogelijke beslissingen die we daarna nemen.^[24]

Als medewetgevers speelt u een sleutelrol bij eventuele aanpassingen aan het wettelijk kader van de EU die nodig zijn om een digitale euro in te voeren. De ECB en de diensten van de Europese Commissie zijn reeds gestart met een gezamenlijke beoordeling van een breed scala aan juridische kwesties op technisch niveau, rekening houdend met hun respectieve mandaten en onafhankelijkheid, zoals voorzien in de Verdragen.^[25]

Conclusie

Ik rond mijn verhaal af.

Doeltreffend beleid vereist vooruitdenken. Centrale banken moeten innoveren tegen de achtergrond van veranderende betaalgewoonten en mondiale ontwikkelingen. Bij het ontwerp van een digitale euro moeten we niet alleen kijken naar vandaag, maar ook naar het betalingsverkeer van morgen, waarin nieuwe actoren, nieuwe digitale activa en nieuwe betaaloplossingen een rol gaan spelen.

Er staat veel op het spel en we bevinden ons op onbekend terrein. We willen snel te werk gaan, maar niet overhaast. We moeten tijd nemen om het goed te doen en alle aspecten in aanmerking nemen, zodat centralebankgeld zijn rol blijft spelen als anker van stabiliteit in het hart van het betalingsverkeer en het financiële stelsel.

Graag beantwoord ik nu uw vragen.